Afgelopen maandag was het 21 jaar geleden dat Ajax in Tokio het Braziliaanse Grêmîo van Fililpe Scolari versloeg en daarmee de Toyota Cup, beter bekend als de Wereldbeker, won. Dat was gelijk de laatste Europese prijs voor de Amsterdammers. In 2002 haalde Feyenoord de UEFA Cup (nu Europa League) naar Rotterdam, maar sindsdien is het akelig stil in Nederland als het gaat om Europese successen.

Nederland heeft geen Europese topclubs meer. Een aantal supporters van Ajax (en waarschijnlijk ook die van Feyenoord en PSV) willen mij waarschijnlijk vierendelen na het lezen van deze vervelende conclusie, maar het is zoals het is. De resultaten op Europees vlak sinds 2002 zijn dusdanig dat we de komende jaren zelfs moeten vrezen voor de rechtstreekse plaatsing van onze kampioen voor de Champions League. Dan kan je heel hard willen vasthouden aan dat o zo mooie Europese verleden, het is verleden tijd, het is dat wat reeds geschieden is.

De constatering is gemakkelijk gemaakt; een oplossing vinden blijkt (al jaren) schier onmogelijk. Want allereerst zal moeten worden gekeken wáárom Nederland Europees gezien zo ver is afgegleden. Waarom kan Ajax geen ploeg meer op de been brengen die Europese potten kan breken. Werd er in de jaren negentig gewonnen van Barcelona, Real Madrid en Bayen München, nu hebben de Amsterdammers al moeite met ploegen als FK Rostov, Jablonec en Shaktar Donetsk. Ploegen waarvan de gemiddelde sportverslaggever niet eens weet hoe de naam uit te spreken. En hoewel PSV het vorig seizoen knap deed, maken ook de Eindhovenaren al jaren niks meer klaar in Europa.

Werd er in de jaren negentig gewonnen van Barcelona, Real Madrid en Bayen München, nu hebben de Amsterdammers al moeite hebben met ploegen als FK Rostov, Jablonec en Shaktar Donetsk.

Kan er überhaupt een of meerdere oorzaken worden aangewezen voor deze terugval in Europa? Of is het ‘gewoon’ zoals het is en moeten we het maar accepteren? Die laatste lijkt sowieso verstandig, want in mijn optiek gaat de situatie voorlopig niet veranderen. Wat mij betreft zijn er drie aanwijsbare redenen voor de terugval:

  1. Het Bosman Arrest
  2. TV-gelden en budgetering
  3. De financiële eisen van de KNVB

In 1990 spande Jan-Marc Bosman, een Belgisch voetballer, een zaak aan tegen de Belgische voetbalbond. Hij wilde dat jaar de overstap maken van Club Luik, waar zijn contract al was verlopen, naar USL Dunkerque. De transfer kwam er niet, volgens Bosman doordat Club Luik een dusdanig hoge transfersom eiste dat Dunkerque afhaakte. Zijn betoog kwam er op neer dat het onwettig was dat een club na afloop van een contract nog steeds een transfersom kon eisen. De Belgische rechtbank schorste het geding en vroeg het Europese Hof van Justitie om een beslissing. Die laatste besliste op 15 december 1995 in het voordeel van Bosman. Vanaf dat moment was een speler transfervrij na het aflopen van z’n contract. De uitspraak werd wereldwijd bekend als het Bosman-arrest.

Vanaf dat moment was een speler transfervrij na het aflopen van z’n contract.

Dat arrest zorgde voor een schokgolf in de voetbalwereld. Clubs moesten ineens veel verder gaan om spelers voor langere tijd aan zich te binden. En een speler die voor veel geld was aangekocht, werd sneller verkocht als er een club voor kwam, uit angst dat de betreffende speler na afloop van z’n contract alsnog gratis en voor niets de deur uit zou wandelen. In eerste instantie bleken vooral Zuid-Europese clubs bereid veel verder te gaan voor een speler. Duitsland volgde al snel en een aantal jaar later volgende het Verenigd Koninkrijk, waar clubs ineens veel meer te spenderen kregen door de stevige verhoging van de TV-gelden.

Dat brengt ons bij het volgende punt: de TV-gelden. In Nederland heeft FOX Sports de uitzendrechten en deze maatschappij betaalt de rechten hiervan aan de Eredivisie CV, waar alle Nederlandse Eredivisie clubs inzitten. De gelden worden verdeeld volgens een verdeelsleutel op basis van de stand op de ranglijst over de afgelopen paar jaar. Ajax en PSV kregen dit seizoen respectievelijk 8,7 en 7,8 miljoen euro. Dat lijkt veel, maar dat zijn de bedragen voor topclubs in Nederland. Feyenoord krijgt op basis van de verdeelsleutel dit seizoen ongeveer 6,9, minder dus dan Ajax en PSV. Nieuwkomer N.E.C. krijgt ongeveer twee miljoen euro uit de TV-gelden. In totaal hebben de ploegen in de Eredivisie ongeveer 67 miljoen te verdelen.

Ter vergelijking: het totale te verdelen bedrag voor de Premier League bedraagt 8,3 miljard! Sunderland, dat momenteel onderaan de Premier League bungelt, krijgt 85 miljoen pond uit de TV gelden, een bedrag dat hoger is dan het complete potje TV-gelden in de Eredivisie en tevens hoger dan de begroting van Ajax over het seizoen 2015-2016. En dat terwijl de Premier League maar twee ploegen meer telt dan de Eredivisie (20 tegenover 18). Met die bedragen is het niet verwonderlijk dat de Premier League de afgelopen jaren een gewilde bestemming is geworden voor Nederlandse spelers. Als zelfs de laagst geklasseerde ploegen meer geld uit te geven hebben dan Nederlandse topploegen, dan wordt concurrerend werken lastig voor Ajax, PSV en Feyenoord.

Sunderland, dat momenteel onderaan de Premier League bungelt, krijgt 85 miljoen pond uit de TV gelden, een bedrag dat hoger is dan het complete potje TV gelden in de Eredivisie en tevens hoger dan de begroting van Ajax over het seizoen 2015-2016

En dan zijn er de financiële eisen die de KNVB stelt aan de clubs. In Nederland kent men drie categorieën waar clubs in kunnen worden ingedeeld. Categorie 3 zijn de clubs die financieel gezond zijn en geen schulden hebben. In Categorie 2 zitten de clubs die onder verscherpt toezicht staan en in Categorie 1 zitten de clubs die beperkte tijd hebben (drie jaar) om hun financiële situatie op orde te krijgen. Lukt dit niet, dan raken ze de proflicentie kwijt. Momenteel zijn zes Eredivisie-clubs ingedeeld in Categorie 1.

Doordat de KNVB zulke strikte eisen stelt aan het financiele beleid van een club, is het voor clubs onmogelijk geworden mee te gaan met de hoge transfersommen in het buitenland, waar ze een soortgelijk financieel beleid (nog) niet kennen. Daarom kunnen bv. Barcelona en Real Madrid torenhoge bedragen neerleggen voor spelers, terwijl beide clubs in 2012 een gecombineerde schuld hadden van 750 miljoen. Er zijn wel afspraken om deze schuld terug te betalen voor 2020, maar in de tussentijd kunnen de clubs gewoon doorgaan met hun handel en wandel. De Catalaanse grootmacht mocht in 2015 geen spelers registeren. Dit vanwege een straf die was opgegelegd door de FIFA naar aanleiding van frauduleuze handelingen met betrekking tot jeugdspelers in 2014. Het transferverbod is inmiddels verlopen en Barcelona heeft direct de 77(!) spelers die het in 2015 kocht geregisteerd, zodat ze nu ook daadwerkelijk voor de club kunnen uitkomen.

De hierboven genoemde punten zijn in mijn optiek de grootste reden voor het Europese verval van Nederlandse clubs. Als een speler bovengemiddeld presteert in de Eredvisie, springen de buitenlandse clubs er direct bovenop. En aangezien zelfs de hekkensluiter uit de Premier League een hoger salaris kan bieden dan Ajax, PSV en Feyenoord, en zelfs die clubs gewilde spelers niet kunnen behouden, hoe kunnen, laten we zeggen, AZ, Heerenveen en FC Twente dat dan? Is dit dan het lot van de Nederlandse clubs? Opleidingshuizen voor buitenlandse clubs?

Het zou niet hoeven. In 2011 is de UEFA gekomen tot het principe van Financial Fair Play. Kort samengevat komt het erop neer dat de clubs die onder de UEFA vallen zich verplichten om hun financiële huishouding op orde te hebben en, en dat is een belangrijk punt, geen schulden te hebben. Een en ander op straffe van een aantal maatregelen, zoals een waarschuwing, boetes en uiteindelijk uitsluiting van deelname aan Europese competities en het verbod op het registreren van spelers binnen Europa. Of en zo ja, welke straffen er worden toegepast is ter beoordeling van de UEFA Club Financial Control Body.

Zijn er al straffen uitgedeeld onder de noemer van Financial Fair Play? Nee, zover nu bekend is nog niet. Kun je na vijf jaar al stellen dat Financial Fair Play een papieren tijger is gebleken? Nee, dat ook niet. Waar je wel heel hard over kunt twijfelen is de doortastendheid van de UEFA zelf. De regels van FFP zijn vrij duidelijk. Het zijn echter regels. Die gehandhaafd moeten worden. En over dat handhaven, daar mag je wel over twijfelen. Want is de UEFA inderdaad in staat en genegen een club als Real Madrid uit te sluiten van Europees voetbal? Persoonlijk denk ik dat dat nooit zal gaan gebeuren. Laten we eerlijk zijn, dat zijn wel de clubs waarvoor supporters naar het stadion komen, wedstrijden kijken en fanspul kopen. De kans dat ze komen voor, met alle respect uiteraard, Club Brugge, PEC Zwolle of zelfs Ajax, Feyenoord of PSV, is vele malen kleiner. De UEFA is gebaat bij deelname van de grote clubs, waardoor maatregelen als uitsluiting van Europese competities voor die clubs niet zo snel zullen worden opgelegd.

Staat u mij toe even weg te dromen; weg naar een wereld waar het geld het niet meer voor het zeggen heeft binnen het voetbal. Een wereld waar de Champions League-finale gaat tussen Club Brugge en Ajax. De strijd om de Europa League zal gaan tussen Barcelona en Auxerre. Clubs mogen geen schulden meer hebben en dus zijn de enorme transfersommen verdwenen. Hierdoor blijven spelers langer bij de club waar ze zitten, die daardoor een elftal langer bij elkaar kunnen houden. Dit heeft ervoor gezorgd dat onder andere N.E.C. uit Nederland al een aantal jaar hoog eindigt in de Eredivisie, waardoor ze Europees kunnen spelen. Dit heeft er weer toe geleid dat de Nijmeegse Eenheids Combinatie een nieuw stadion kon laten bouwen, met plek voor 50.000 mensen. De KNVB heeft het stadion inmiddels opgenomen in de roulatielijst voor interlandvoetbal.

Te mooi om waar te zijn, ik weet het. Te mooi ook, naar alle waarschijnlijkheid, om ooit waarheid te worden. Maar dromen mag toch? Want in die droomwereld kan ik als Ajacied, net als 21 jaar geleden, weer juichen als mijn cluppie de Cup met de Grote Oren binnenhaalt. Met een elftal vol sterren die al zes jaar samenspelen. En nog geen enkele reden hebben om bij hun club, bij mijn club, te vertrekken.

Ach, dromen mag. Toch?

Jacob Fresco