DOSSIER VOETBAL IN DUITSLAND: “Zonder fans heeft voetbal geen toekomst”

In mei vorig jaar was de Duitse Bundesliga de eerste noemenswaardige Europese voetbalcompetitie waar de bal opnieuw aan het rollen ging. Voornamelijk uit financiële noodzaak. Dat stuitte toen op veel kritiek, vooral bij de voetbalfans zelf. Die blijven zich ondertussen hard inzetten om het voetbal niet verder te laten commercialiseren.

Jeroen Reygaert, Duitslandexpert bij VRT NWS, over de toenmalige omstandigheden: “Op dat moment waren de besmettingen en het aantal dodelijke slachtoffers in Duitsland een pak lager dan in België, en de cijfers gingen nog verder in dalende lijn. Er kwam druk vanuit de voetbalbond en de clubs om de competitie te hervatten. De politiek heeft toen beslist dat een veilige herstart effectief mogelijk was.”

Kritiek op vroege herstart

Een veilige herstart hield in dat spelers regelmatig getest moesten worden, haalbaar aangezien Duitsland toen over meer testcapaciteit beschikte dan andere Europese landen. Toch waren zowat alle fanatieke Duitse voetbalsupporters tegenstander van de vroege herstart zonder supporters. Een van hen is de 27-jarige Belg Florian. Hij woont al meer dan drie jaar in Berlijn en is al het grootste deel van die periode hevig supporter van Union Berlin. Als steunend lid van de ultra’s was ook hij totaal niet opgezet met de beslissing van de Duitse voetbalbond. “Voetbal zonder publiek is geen voetbal voor mij. Er werd naar het voetbal gekeken als een commerciële entertainmentindustrie, en dan weet je dat er iets mis is”, aldus Florian.

Begrijp het niet verkeerd, de supporters claimden niet aanwezig te moeten zijn bij de hervatting in mei. Ze vonden het gewoon te vroeg, zelfs al was het met fans. Het grootste deel was op de hoogte van de problematiek, en vond niet dat het voetbal voorrang moest krijgen op de algemene gezondheid. Dat vond ook Florian. “Terwijl de gewone bevolking geen vrijheden had en er niet eens voldoende testcapaciteit was, was er wat ongeloof dat het voetbal probleemloos kon doorgaan door alle spelers drie keer per week te testen.” Ook politici en bedrijfsleiders vonden dat het voetbal in Duitsland toch wel heel veel mocht en dat de coronatests moesten worden voorbehouden voor degenen die het echt nodig hadden.

Omdat de fans hun club niet konden steunen in het stadion, maakten ze zich nuttig door zich sociaal te engageren. Ze maakten spandoeken om het medisch personeel te steunen, gingen boodschappen doen voor kwetsbaren en gingen zelfs met de hond wandelen van mensen die niet meer durfden of konden buitenkomen. Voor de diehardfan die normaal elke uit- en thuiswedstrijd bijwoont, viel er natuurlijk een enorm deel van hun sociaal leven weg.

Financieel belang

Ondanks alle kritiek was een herstart van de competitie toch noodzakelijk, en wel omdat veel Duitse profclubs anders riskeerden failliet te gaan. Dat vertelt Maximilian Merrill, sportjournalist in Berlijn. “Uit een grootschalig onderzoek bleek dat 13 van de 36 Duitse voetbalclubs uit de twee hoogste divisies in de financiële afgrond zouden belanden indien de competitie niet hervat zou worden. Vele clubs hadden het sponsor- en tv-geld nodig om te kunnen overleven. De beslissing om de Bundesliga te hervatten was er dus eentje die voortkwam uit financieel belang, en dat stemde de fans ontevreden. Met de zogenaamde ‘geisterspiele’ (wedstrijden zonder fans) zagen ze de afstand tussen het voetbal en de fans vergroten.”

De kritiek hield de Duitse voetbalbond niet tegen. Op 9 mei werd de competitie hervat. De clubs moesten wel eerst twee weken in quarantaine, in een ploegbubbel op trainingskamp. Er werd streng gecontroleerd, zo werd Augsburg-coach Heiko Herrlich geschorst omdat hij uit quarantaine kwam om een tube tandpasta te gaan halen in de plaatselijke supermarkt. Hertha Berlin-speler Salomon Kalou werd dan weer geschorst na het plaatsen van een ongepaste Instagram-video. Daarop was te zien hoe hij zich in de kleedkamer en bij het afnemen van de coronatests niet aan de maatregelen hield.

Voorbeeld voor andere competities

Er waren toch veel fans die blij waren dat de competitie hervat werd, ook al konden ze de wedstrijden enkel op televisie volgen. Het ging dan vooral over de ietwat gematigdere fans, die geen link hebben met de ultra’s. Een van hen is de 53-jarige Alex Heinen, voorzitter van de Herthaunser fanclub van Hertha Berlin. “De meesten vonden het vroeg, maar voor mij had het lang genoeg geduurd. De situatie was nu eenmaal zo, en liever voetbal op televisie dan geen voetbal in het algemeen.”

Voetballiefhebbers van over heel de wereld waren maar al te blij dat de Bundesliga terug begon. Aangezien het de eerste ‘topcompetitie’ was die de draad terug oppikte, werden er fantastische kijkcijfers genoteerd. Dat gaf een enorme boost aan het Duitse voetbal. Daarnaast was Duitsland ook een groot voorbeeld voor andere topcompetities zoals de Spaanse ‘La Liga’ en de Engelse ‘Premier League’, die later ook het voetbal in de hoogste afdelingen lieten herstarten.

Zelfs Alex had niet verwacht dat het zo goed zou uitpakken. “De meesten dachten aanvankelijk dat na twee weken de competitie opnieuw zou moeten worden stilgelegd omdat er te veel besmettingen zouden zijn. Uiteindelijk zijn er geen wedstrijden uitgesteld of geannuleerd, dus het was echt wel een goede en juiste beslissing wat mij betreft.” Op sportief vlak ging opnieuw alle aandacht naar Bayern München. Net als de zeven voorbije seizoenen werden ze weer maar eens kampioen. Een onevenwicht waar de meeste Duitsers graag verandering in willen zien.

Herstructureringen nodig

In september startte het nieuwe seizoen opnieuw met publiek. Weliswaar beperkt en verspreid, van sfeer was geen sprake. Union-supporter Florian woonde een van die wedstrijden bij. “Vijfduizend fans die maar wat ronddwaalden in het stadion, hun team niet mochten toejuichen, geen braadworst mochten eten, en zelfs geen biertje mochten drinken. Het was afgrijselijk, ik ben dan ook tijdens de rust gewoon naar huis gegaan. Wat mij betreft kan je dan beter helemaal niemand toelaten.” Dat gebeurde later ook toen de cijfers weer de verkeerde richting uitgingen.

Ondertussen was er meer en meer begrip voor de ‘geisterspiele’, de crisis liet namelijk weinig anders toe. Op hun lauweren rusten, deden de fans echter niet. Ze wouden van de coronacrisis gebruikmaken om herstructureringen voor het profvoetbal aan te kaarten. Veranderingen waren nodig en men wou verzekeren dat de competitie niet nog een commerciëlere koers ging varen als gevolg van deze pandemie.

Het feit dat miljoenenbedrijven plots aan de economische afgrond stonden, was voor velen het bewijs dat het moderne voetbal in zijn huidige context onhaalbaar is geworden. Het belangrijkste voor de fans is dat deze crisis geen winnaars en verliezers mag kennen. De kloof tussen de clubs uit de twee hoogste afdelingen en de clubs die niet mochten spelen tijdens de coronacrisis is al onomkeerbaar groter geworden. De kloof tussen de grotere en kleinere teams in die twee hoogste afdelingen kan wel nog verkleind worden mits een eerlijkere verdeling van de tv-opbrengsten.

Gemiste kans

Het hele ‘Zukunft Profifussball’-plan voor een meer solidaire en duurzame competitie werd door de Duitse voetbalbond echter wat genegeerd. CEO van de Bundesliga, Christian Seifert reageerde als volgt: “Het is niet de tijd voor radicale veranderingen, maar voor oplossingen die werken.” Ook over de ‘geisterspiele’ had Seifert zijn zegje: “Het hele systeem zou ingestort zijn als we niet achter gesloten deuren gespeeld hadden. Ook nu blijven we daar aan vasthouden, omdat het de enige optie is, waarschijnlijk voor de rest van het seizoen.”

Seifert heeft het ondanks alle kritiek goed aangepakt, stelt sportjournalist Matt Ford. “Het was een moeilijke periode, en hij is er toch in geslaagd het Duits voetbal overeind te houden. Dat er weinig verandert in de verdeling van de Tv-opbrengsten is wel een spijtige zaak. De fans zagen de coronacrisis echt als een kans voor het voetbal om zichzelf te herontdekken.”

Enorme budgetverschillen

Al jarenlang wordt het Duitse voetbal gedomineerd door Bayern München. Er zijn zelfs maar een handvol ploegen die aanspraak kunnen maken om een beetje strijd te leveren. Logisch als je ziet dan de ene club 300 miljoen euro aan tv-opbrengsten krijgt en een andere maar om en bij de 20 miljoen.

Andreas Rettig, voormalig CEO van de Duitse voetbalbond, heeft net als de fans door dat er dringend iets moet veranderen om een nog eentonigere competitie in de toekomst te voorkomen. In zijn betoog over de oneerlijke verdeling van de tv-rechten haalt hij ook de twee Berlijnse clubs uit de hoogste afdeling aan als voorbeeld. Union Berlin en Hertha Berlin haalden vorig seizoen exact evenveel punten, en dat terwijl Hertha veel meer geld uitgaf dan Union. Dat bracht Rettig bij een interessant vraagstuk. “Hoeveel geld wordt er eigenlijk gespendeerd per behalen punt? Moeten we daar niet eens naar gaan kijken?”

Het budget is meteen ook het grootste verschil tussen de twee Berlijnse voetbalclubs uit de hoogste afdeling. Terwijl Union bij het lijstje clubs zat dat die zwaar bedreigd waren, hoeft Hertha zich weinig zorgen te maken dankzij de enorme investeringen van ondernemer Lars Windhorst.

Met de terugkeer van Union naar de eerste Bundesliga twee jaar geleden hadden ze in Berlijn eindelijk terug een stadsderby. Echte rivalen zijn beide clubs nooit geweest, legt sportjournalist Matt Ford uit. “Voor de val van de muur waren beide supportersgroepen bevriend en gingen ze zelfs naar elkaars wedstrijden kijken. Nu worden ze meer en meer rivalen, vooral bij de jongere generatie. Alleen moeten ze nog wat uitzoeken waarom elkaar te haten. Je kan niet meer spreken van Oost tegen West, noch van links tegen rechts.”

Fans op kop

Union Berlijn was bij de discutabele herstart een van de enige clubs die niet meteen akkoord ging en lange tijd bleef volhouden enkel met fans te willen spelen. De club stelde zelfs een plan voor om alle toeschouwers te laten testen. “Dat vond ik persoonlijk een beetje kortzichtig en onrealistisch”, vertelt Union-fan Florian. “Ik begreep dat ze het geld van de fans nodig hadden, maar ik ging totaal niet akkoord met de benadering van m’n club. Uiteindelijk heeft Union dat plan ook ingetrokken.”

De verdeeldheid in het Berlijnse, en bij uitbreiding het hele Duitse voetballandschap, is groot. En de coronacrisis brengt geen beterschap in die verdeeldheid. Net daarom blijven duizenden Duitse voetbalfans zich hard inzetten voor een eerlijkere competitie. Eentje waarin de fans hopelijk snel terug centraal zullen staan. Want zonder fans, heeft voetbal geen toekomst. Niet in Berlijn, niet in Duitsland, nergens.